KULTURA PRZEWORSKA
Kultura przeworska – kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e. na terenach obecnej Polski oraz Galicji i Zakarpacia. Dawniej zwana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych. Kultura przeworska zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską. ultura przeworska
Dominuje pogląd o związku Wandalów z kulturą przeworską, jednak na wczesnym etapie dziejów badań archeologicznych od okresu międzywojennego istniała pewna rozbieżność opinii. Obrońcy hipotezy o wczesnym rozwoju Słowian na obecnych ziemiach polskich wskazywali na łączność kultur: przeworskiej i łużyckiej. Zauważali także pochodzenie z tych regionów najwcześniej potwierdzonych plemion słowiańskich. Jeszcze inni badacze przychylali się ku mieszanemu (germańsko-słowiańskiemu) charakterowi kultury przeworskiej.
Nazwa pochodzi od miasta Przeworsk, leżącego niedaleko od miejscowości Gać, w której znaleziono cmentarzysko. Pierwszej publikacji nt. tego stanowiska dokonał w 1909 r. polski archeolog Karol Hadaczek, określając je jako należące do kultury germańskich Wandalów, jednak do literatury nazwę wprowadzono dopiero w latach trzydziestych.
Geneza powstania kultury przeworskiej nie została w pełni wyjaśniona, wpływ na jej rozwój miała ludność kultury pomorskiej oraz grobów kloszowych. Tereny kultury przeworskiej są przypisywane wzmiankowanym przez autorów starożytnych plemionom Lugiów, oraz germańskich Wandalów, Silingów i Burgundów. Nie bez znaczenia pozostały też szerokie wpływy kultury lateńskiej i wędrówki plemion, np. Bastarnów i Skirów.
Zgromadzony materiał archeologiczny kultury przeworskiej datowany jest od fazy C2 okresu lateńskiego do okresu wędrówek ludów (250/200 lat p.n.e. do ok. 400–450 roku n.e.).
Kultura przeworska zanikła w starszej części okresu wędrówek ludów.
Pewne elementy kultury przeworskiej znalazły swoją kontynuację w późniejszej kulturze Sukow-Dziedzice trwając aż do początku VII wieku, okresu bliskiego już powstaniu pierwszych prapolskich formacji przedpaństwowych na terenie dzisiejszej Wielkopolski.
Obszar występowania i kontekst kulturowy
Ludność kultury przeworskiej w okresie przedrzymskim zajmowała tereny Śląska, Wielkopolski, Mazowsza, Podlasia i części Małopolski. Drobne, nieistotne zmiany w zasięgu jej występowania obserwuje się w okresie rzymskim.
Stanowiska tej kultury graniczyły w II-I wieku p.n.e. ze stanowiskami kultury oksywskiej od północy, kręgu jastorfskiego od zachodu, kultury zarubinieckiej od wschodu oraz osadnictwa celtyckiego oraz kultury puchowskiej od południa. W V wieku n.e. graniczyły ze stanowiskami ludności kultury luboszyckiej oraz kręgu nadłabskiego od zachodu, grupy dębczyńskiej od północy oraz kultury wielbarskiej od wschodu.
Oprócz zwartych obszarów istniały enklawy osadnictwa przeworskiego – środkowe Niemcy nad Soławą oraz w dolinie Wetterau.
Inwentarz
Charakterystyczna dla ludności kultury przeworskiej jest duża ilość przedmiotów żelaznych. Są to umba z kolcem, klamry do pasa o formie sztabkowej lub zawiasowej, koliste sprzączki, nożyki sierpikowate, a także zestawy narzędzi w postaci młotków, pilników, kowadełek, obcęgów i tłoczków oraz zestawy toaletowe: nożyce, półksiężycowate brzytwy, szczypce. Badania metaloznawcze wskazują, że 60-70% wyrobów żelaznych tej kultury wykonanych jest z żelaza z okręgu świętokrzyskiego.
Budownictwo
Ludność kultury przeworskiej zamieszkiwała w osadach tzw. zagrodowych, czyli z budownictwem rozproszonym, czasem tworząc również większe skupiska osadnicze. Przewodnią formą budownictwa w kulturze przeworskiej były dwunawowe domy słupowe z podziałem na część mieszkalną i inwentarzową. Najliczniej występowały obiekty o powierzchni od 100 do 140 metrów kwadratowych, click and discover the average cost. Ściany domów wykonane były w początkowym okresie z plecionki, później także dranicy. Używano również gliny do uszczelniania ścian. Półziemianki oraz mniejsze obiekty słupowe spełniały funkcje gospodarcze: wytwórcze oraz magazynowe.
Rekonstrukcja typowej architektury ziem krakowskich w II wieku n.e. Chata szachulcowa.
Ceramika
Ceramikę wytwarzaną przez ludność kultury przeworskiej lepioną ręcznie można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej z nich zalicza się tzw. ceramika stołowa. Prezentowała zróżnicowaną formę o cienkich ściankach, wygładzonych i czernionych powierzchniach, starannie wykonanych. Do drugiej grupy zalicza się ceramika tzw. kuchenna – grubościenna, słabo wykonana, o chropowatych powierzchniach. Występowała również ceramika toczona na kole, która z czasem wyparła ceramikę stołową. Ręcznie lepiona ceramika kuchenna przetrwała do końca trwania tej kultury.
Znaleziska kultury przeworskiej z II wieku n.e. z okresu wpływów rzymskich, odnalezione w okolicach Bielska-Białej.
Osadnictwo
Jedną z przewodnich form budownictwa w kulturze przeworskiej mogły być dwunawowe domy słupowe z podziałem na część mieszkalną i inwentarzową. Najliczniej występowały obiekty o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Ściany występowały w postaci plecionki lub dranic. Używano gliny do uszczelniania ścian. Półziemianki oraz mniejsze obiekty słupowe spełniały funkcje gospodarcze: wytwórcze oraz magazynowe. W przeszłości dominował pogląd o tym, że główną formą budynku mieszkalnego była półziemianka/ziemianka. Wynikało to z braku doświadczenia w badaniach ówczesnych archeologów, a archeologia przedinwestycyjna (głównie badania autostradowe) udowodniły, że zamieszkiwano domy naziemne.
Ludność kultury przeworskiej zamieszkiwała w osadach tzw. zagrodowych, tzn. z budownictwem rozproszonym, tworzyła również większe skupiska osadnicze, jak na przykład osada w Kruszy Zamkowej identyfikowana z miejscowością Auskaukalis umieszczoną na mapie Ptolemeusza z 150 roku naszej ery.
Gospodarka i społeczeństwo
Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Istniał handel ze strefą południowoeuropejską, co poświadczone jest przez liczne importy, np. dzbany i situle z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza. Znane są stanowiska będące wyspecjalizowanymi centrami produkcyjnymi jak np. produkcji garncarskiej we Wrzępi, będące jednym z największych z okresu rzymskiego na terenie europejskiego Barbaricum.
Rekonstrukcja ubioru wandalskiej kobiety i wojownika z Karpat Zewnętrznych i Beskidu Zachodniego z II-III wieku.
Obrządek pogrzebowy
W pierwszych fazach rozwojowych ludność praktykowała głównie obrządek ciałopalny, w którym groby jamowe przeważały nad popielnicowymi. Niezwykle rzadko występowały czyste groby popielnicowe. Zmarłych wyposażano w dary. Dla mężczyzn typowe były: broń, ostrogi, nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie, klamry do pasa; dla kobiet: dwie żelazne zapinki drucikowate, klamry, przęśliki i noże sierpikowate. Praktykowano zwyczaj palenia ich razem z kośćmi. Większe dary (miecze) had such a good point.
Grób ciałopalny z II wieku n.e.
Bardzo rzadko występowały groby szkieletowe (zasięg pokrywa się z wcześniejszym osadnictwem celtyckim), w których ciała zmarłych układano na boku w pozycji embrionalnej. Rzadko też występowały groby książęce (odkryte np. w Przywozie oraz w Karczynie/Witowach) oraz kamienne nasypy przykrywające szczątki w miejscu kremacji – kurhany siedlemińskie.
W niektórych rejonach odkryto kamienne stele, bruk kamienny oraz kamienne kręgi spełniające funkcje ogrodzeń.
Ceramika pogrzebowa z Karpat Zewnętrznych i Beskidów Zachodnich z II-III wieku n.e.
Największe przebadane archeologicznie cmentarzysko kultury przeworskiej znajduje się niedaleko wsi Mokre, na terenie historycznej Małopolski. Podczas prac badawczych zakończonych w 2004, odsłonięto podczas dziesięciu sezonów archeologicznych 470 grobów, które stały się źródłem wiedzy o plemionach germańskich zamieszkujących te tereny. Wydobyte z ziemi eksponaty znajdują się obecnie w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz miejscowego Muzeum Kultury Przeworskiej.
źródło: archeologia.com.pl / histmag.org / pl.wikipedia.org
Czytaj także inne nasze artykuły z działu “Z Kart Historii”, powiązane bezpośrednio z Przeworskiem lub naszym regionem:
- Żywioł wody w Przeworsku
- Tadeusz Rut medalista olimpijski z Przeworska
- Andrzej Sztolf skoczek narciarski z Przeworska
- Odszedł wielki człowiek sportu w Przeworsku
- Pomnik króla Polski w Przeworsku
- Historia sportu w Przeworsku: Brydż sportowy
- Historia sportu w Przeworsku: “Vistulanki” – piłka nożna kobiet
- Historia sportu w Przeworsku: sekcja motorowa
- Historia sportu w Przeworsku: piłka siatkowa kobiet
- Historia sportu w Przeworsku: piłka siatkowa mężczyzn
- Historia sportu w Przeworsku: Kolejowy Klub Sportowy “Czarni” Przeworsk
- Historia sportu w Przeworsku: sekcja bokserska
- Historia sportu w Przeworsku: lata 1893-1939
- Hejnał Przeworska – jeden z symboli miasta
- Mury obronne w Przeworsku
- Cukrownia Przeworsk – utracone “złoto”
- Bohater z Przeworska zamordowany w niemieckim obozie Auschwitz
- Rocznica Powstania Styczniowego – apel na mogile w Przeworsku
- W Dzień Wszystkich Świętych pamiętajmy o Bohaterach
- 1 września 1939r. w Przeworsku we wspomnieniach
- Jan Gryczman z Przeworska – obrońca Westerplatte
- Żywa Kotwica Powstania Warszawskiego w Przeworsku
- Wspomnienia o bohaterze z Przeworska – gen. Jan Chmurowicz
- Bicie w bębny podczas Wielkiego Tygodnia w Przeworsku
- ARMIO WYKLĘTA PRZEWORSK O WAS PAMIĘTA!!!
- 626 lat miasta Przeworska
- Rocznica Powstania Styczniowego – echa w Przeworsku
- Droga Przeworska do Niepodległości
- 25.04.1930. Wielki pożar Przeworska
- Z kart historii: Ostatni ordynat przeworski
- Krwawy marzec na Podkarpaciu
- ALBUM NIEPODLEGŁEJ: Bartłomiej Golankiewicz
- Stanisław Rarogiewicz z Przeworska
- ALBUM NIEPODLEGŁEJ: Kronika pięcioklasowej szkoły męskiej w Przeworsku od roku 1915
- 11 listopada – Stulecie odzyskania niepodległości