KULTURA PRZEWORSKA

Rekonstrukcja typowej architektury ziem krakowskich w II wieku n.e. Chata szachulcowa.

Ceramika
Ceramikę wytwarzaną przez ludność kultury przeworskiej lepioną ręcznie można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej z nich zalicza się tzw. ceramika stołowa. Prezentowała zróżnicowaną formę o cienkich ściankach, wygładzonych i czernionych powierzchniach, starannie wykonanych. Do drugiej grupy zalicza się ceramika tzw. kuchenna – grubościenna, słabo wykonana, o chropowatych powierzchniach. Występowała również ceramika toczona na kole, która z czasem wyparła ceramikę stołową. Ręcznie lepiona ceramika kuchenna przetrwała do końca trwania tej kultury.

Znaleziska kultury przeworskiej z II wieku n.e. z okresu wpływów rzymskich, odnalezione w okolicach Bielska-Białej.

Osadnictwo
Jedną z przewodnich form budownictwa w kulturze przeworskiej mogły być dwunawowe domy słupowe z podziałem na część mieszkalną i inwentarzową. Najliczniej występowały obiekty o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Ściany występowały w postaci plecionki lub dranic. Używano gliny do uszczelniania ścian. Półziemianki oraz mniejsze obiekty słupowe spełniały funkcje gospodarcze: wytwórcze oraz magazynowe. W przeszłości dominował pogląd o tym, że główną formą budynku mieszkalnego była półziemianka/ziemianka. Wynikało to z braku doświadczenia w badaniach ówczesnych archeologów, a archeologia przedinwestycyjna (głównie badania autostradowe) udowodniły, że zamieszkiwano domy naziemne.

Ludność kultury przeworskiej zamieszkiwała w osadach tzw. zagrodowych, tzn. z budownictwem rozproszonym, tworzyła również większe skupiska osadnicze, jak na przykład osada w Kruszy Zamkowej identyfikowana z miejscowością Auskaukalis umieszczoną na mapie Ptolemeusza z 150 roku naszej ery.

Gospodarka i społeczeństwo
Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Istniał handel ze strefą południowoeuropejską, co poświadczone jest przez liczne importy, np. dzbany i situle z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza. Znane są stanowiska będące wyspecjalizowanymi centrami produkcyjnymi jak np. produkcji garncarskiej we Wrzępi, będące jednym z największych z okresu rzymskiego na terenie europejskiego Barbaricum.

Rekonstrukcja ubioru wandalskiej kobiety i wojownika z Karpat Zewnętrznych i Beskidu Zachodniego z II-III wieku.

Obrządek pogrzebowy
W pierwszych fazach rozwojowych ludność praktykowała głównie obrządek ciałopalny, w którym groby jamowe przeważały nad popielnicowymi. Niezwykle rzadko występowały czyste groby popielnicowe. Zmarłych wyposażano w dary. Dla mężczyzn typowe były: broń, ostrogi, nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie, klamry do pasa; dla kobiet: dwie żelazne zapinki drucikowate, klamry, przęśliki i noże sierpikowate. Praktykowano zwyczaj palenia ich razem z kośćmi. Większe dary (miecze) had such a good point.

Grób ciałopalny z II wieku n.e.

Bardzo rzadko występowały groby szkieletowe (zasięg pokrywa się z wcześniejszym osadnictwem celtyckim), w których ciała zmarłych układano na boku w pozycji embrionalnej. Rzadko też występowały groby książęce (odkryte np. w Przywozie oraz w Karczynie/Witowach) oraz kamienne nasypy przykrywające szczątki w miejscu kremacji – kurhany siedlemińskie.

W niektórych rejonach odkryto kamienne stele, bruk kamienny oraz kamienne kręgi spełniające funkcje ogrodzeń.

Ceramika pogrzebowa z Karpat Zewnętrznych i Beskidów Zachodnich z II-III wieku n.e.

Największe przebadane archeologicznie cmentarzysko kultury przeworskiej znajduje się niedaleko wsi Mokre, na terenie historycznej Małopolski. Podczas prac badawczych zakończonych w 2004, odsłonięto podczas dziesięciu sezonów archeologicznych 470 grobów, które stały się źródłem wiedzy o plemionach germańskich zamieszkujących te tereny. Wydobyte z ziemi eksponaty znajdują się obecnie w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz miejscowego Muzeum Kultury Przeworskiej.